Odszkodowanie powypadkowe (personal injury compensation) to rekompensata finansowa dla osoby poszkodowanej na skutek czyjegoś zaniedbania lub winy. System prawny Wielkiej Brytanii pozwala ofiarom wypadków dochodzić odszkodowań za doznane obrażenia fizyczne i psychiczne, utracone dochody oraz inne szkody. Aby skutecznie ubiegać się o rekompensatę, warto zrozumieć, na jakich podstawach prawnych się opiera, jakie kwoty są przyznawane w praktyce, od czego zależy wysokość odszkodowania i jak krok po kroku wygląda procedura. Poniżej przedstawiamy dogłębną analizę tych zagadnień – od przepisów i precedensów, przez statystyki, aż po praktyczne porady, które pomogą Ci uniknąć najczęstszych błędów popełnianych przez poszkodowanych. Na końcu znajdziesz również FAQ z odpowiedziami na często zadawane pytania, które rozwieją wątpliwości dotyczące odszkodowań powypadkowych w UK.

Podstawy prawne odszkodowań powypadkowych w UK

Prawo brytyjskie opiera odpowiedzialność za wypadki głównie na zasadzie zaniedbania (negligence) wywodzącej się z orzecznictwa sądowego. Oznacza to, że jeśli ktoś nie dochowa wymaganej ostrożności (np. kierowca łamiący przepisy drogowe lub pracodawca ignorujący zasady BHP), a my przez to poniesiemy szkodę, możemy żądać odszkodowania. Aby roszczenie było skuteczne, muszą zostać spełnione trzy przesłanki: sprawca musiał mieć wobec nas obowiązek opieki (duty of care), ten obowiązek naruszyć (breach of duty), a naruszenie musi skutkować szkodą (causation i damage). W praktyce oznacza to konieczność udowodnienia winy lub zaniedbania drugiej strony i wykazania związku przyczynowego między tym zaniedbaniem a naszymi obrażeniami.

W Wielkiej Brytanii obowiązują również liczne akty prawne regulujące poszczególne sytuacje wypadkowe i kwestie ubezpieczeniowe. Przykładowo:

• Ustawy drogowe nakładają na kierowców obowiązek posiadania ubezpieczenia OC (third-party insurance). Na mocy Road Traffic Act 1988 prowadzący pojazd musi mieć ważne ubezpieczenie od odpowiedzialności cywilnej – to dzięki niemu ofiary wypadków drogowych otrzymują odszkodowania z polisy sprawcy. Jeśli kierowca jest nieubezpieczony lub zbiegł z miejsca zdarzenia, wypłatą rekompensaty może zająć się Motor Insurers’ Bureau (MIB) – organizacja powołana w 1946 r. właśnie w tym celu​. gov.uk
• Przepisy BHP zobowiązują pracodawców do zapewnienia bezpiecznych warunków pracy. Health and Safety at Work Act 1974 nakłada na pracodawcę obowiązek dbania – w granicach rozsądnej wykonalności – o zdrowie i bezpieczeństwo pracowników (m.in. odpowiednie szkolenia, sprzęt, procedury)​ gov.uk. Co więcej, prawo wymaga od większości firm posiadania ubezpieczenia od odpowiedzialności pracodawcy. Zgodnie z Employers’ Liability (Compulsory Insurance) Act 1969, każdy pracodawca w UK musi wykupić polisę na co najmniej 5 milionów funtów, która pokryje roszczenia pracowników za wypadki przy pracy​ gov.uk. Dzięki temu osoba poszkodowana w pracy może otrzymać odszkodowanie z ubezpieczenia, a nie bezpośrednio z kieszeni pracodawcy.​
• Odpowiedzialność za miejsca publiczne reguluje m.in. Occupiers’ Liability Act 1957. Ustawa ta wprowadza tzw. „common duty of care” wobec legalnych gości – właściciel lub zarządca obiektu ma obowiązek zapewnić rozsądnie bezpieczne warunki wszystkim odwiedzającym. ​ Jeśli np. poślizgniesz się w sklepie na rozlanym płynie, możesz dochodzić roszczeń od właściciela sklepu za niedochowanie należytej staranności. Podobnie władze lokalne odpowiadają za bezpieczeństwo na chodnikach, a zarządcy budynków za wypadki na klatkach schodowych itp. nfuonline.com
• Terminy przedawnienia roszczeń reguluje Limitation Act 1980. Zasadą jest 3-letni okres przedawnienia – osoba poszkodowana ma trzy lata od daty wypadku (lub od dnia, gdy dowiedziała się o obrażeniu) na wniesienie pozwu o odszkodowanie powypadkowe​. Po upływie tego czasu roszczenie co do zasady wygasa. Wyjątki dotyczą m.in. osób małoletnich (dla nich termin 3 lat biegnie dopiero od 18. urodzin) oraz osób, u których wypadek spowodował brak zdolności do czynności prawnych (termin biegnie od odzyskania pełnej zdolności). co.uk

Warto podkreślić, że większość roszczeń powypadkowych w UK opiera się na prawie zwyczajowym (common law). Sąd rozpatrując sprawę bierze pod uwagę wcześniejsze orzeczenia w podobnych sprawach (precedensy) oraz tzw. Judicial College Guidelines – oficjalne wytyczne zawierające proponowane widełki kwot odszkodowań za różne rodzaje urazów. Istotne są także reformy rządowe wpływające na proces odszkodowawczy. Przykładowo, w 2021 r. weszły w życie zmiany (tzw. Whiplash Reform w Civil Liability Act 2018), które wprowadziły zryczałtowane stawki odszkodowań za drobne urazy szyi (whiplash) i ustanowiły internetowy portal do zgłaszania takich roszczeń bez udziału prawników. O szczegółach tych stawek piszemy w dalszej części artykułu.

Statystyki i typowe wysokości odszkodowań

Dostępne statystyki pokazują, że liczba roszczeń o odszkodowanie osobowe od kilku lat maleje. Według danych rządowej jednostki Compensation Recovery Unit (CRU), w 2023 roku w Anglii, Walii i Szkocji zarejestrowano łącznie 476 702 nowych roszczeń o odszkodowania za szkody osobowe. Był to najniższy poziom w historii, nieco mniej niż w 2022 r. (484 969 roszczeń) ​acso.org.uk. Dla porównania, jeszcze w 2019 r. liczba ta wynosiła ponad 843 tysiące​, co obrazuje skalę spadku tzw. „kultury roszczeniowej” w ostatnich latach. Spośród wszystkich tych spraw, zdecydowaną większość – około 74% – stanowiły roszczenia po wypadkach drogowych (352 230 w 2023 r.)​. Roszczenia z tytułu wypadków w pracy (employer’s liability) to około 44 tys. rocznie, a wypadków w miejscach publicznych (public liability) ok. 57 tys. rocznie​. Pozostałe przypadki dotyczą m.in. błędów medycznych (ok. 15 tys. rocznie).

Średnia wysokość odszkodowania zależy oczywiście od ciężkości urazu, ale dane rynkowe dają pewne wyobrażenie o typowych kwotach. Stowarzyszenie Brytyjskich Ubezpieczycieli (ABI) podawało kilka lat temu, że przeciętny koszt pojedynczego roszczenia za obrażenia ciała w wypadku komunikacyjnym wynosił ok. £10 600  (committees.parliament.uk). Jest to jednak średnia uwzględniająca zarówno drobne urazy (np. krótkotrwały ból szyi), jak i bardzo poważne szkody (trwałe kalectwo). W praktyce niewielkie urazy są wyceniane na znacznie mniejsze kwoty: np. odszkodowanie za whiplash trwający kilka tygodni czy miesięcy wynosi zwykle kilkaset do paru tysięcy funtów. Co więcej, reformy z 2021 r. wprowadziły ustawowe taryfy za whiplash – obecnie za ból szyi utrzymujący się do 3 miesięcy przysługuje stała kwota £240 , a za uraz od 18 do 24 miesięcy – £4 215 . Jeśli poszkodowany dodatkowo cierpi na drobne skutki psychiczne (np. krótkotrwały lęk), stawki są nieco wyższe (tzw. „upper tariff”, np. £260  zamiast £240  za uraz do 3 miesięcy)​. System ten ograniczył wysokość roszczeń za najczęstsze drobne obrażenia komunikacyjne, co częściowo tłumaczy spadek liczby pozwów w ostatnich latach.

Poważniejsze obrażenia ciała skutkują oczywiście wyższymi kwotami. Zgodnie z Judicial College Guidelines urazy umiarkowane (np. złamania, z których poszkodowany dochodzi do zdrowia w ciągu kilkunastu miesięcy) mogą dawać prawo do odszkodowań rzędu od kilku do kilkudziesięciu tysięcy funtów. Przykładowo: typowe odszkodowanie za nieskomplikowane złamanie ręki może wynieść kilka tysięcy funtów, za poważnie uszkodzony staw kolanowy – kilkanaście tysięcy, a za złamanie kręgosłupa z częściowym paraliżem – nawet setki tysięcy funtów. Dla zobrazowania: urazy szyi w zależności od ciężkości są wyceniane orientacyjnie następująco – drobne do ~ £6 000 , umiarkowane £6 000–29 000 , a bardzo ciężkie (np. powodujące trwałą niepełnosprawność) £​35 000–112 000 . Z kolei za uszczerbek taki jak utrata wzroku w jednym oku odszkodowanie może sięgać ~ £50–£130 tys. , a utrata kończyny to często ponad £100 tys.  tytułem samego bólu i cierpienia (nie licząc kosztów protez, rehabilitacji itp.). W przypadkach katastrofalnych – jak trwałe uszkodzenie mózgu – całkowite odszkodowanie liczone jest w milionach. Brytyjskie media opisywały sprawy, gdzie ofiary wypadków z ciężkim urazem mózgu otrzymywały wypłaty rzędu £20–30 mln  na pokrycie dożywotniej opieki​. Ogólne wytyczne JC podają, że w 2025 r. sama składowa za ból i cierpienie (general damages) waha się od około £2 690  za najlżejsze urazy do £493 000  za najcięższe uszkodzenia mózgu​. Do tego dochodzą roszczenia szczególne o koszty leczenia, opieki, adaptacji domu itp., które windują sumy w najcięższych przypadkach do wspomnianych wielomilionowych pułapów.

Warto zaznaczyć, że wypadki śmiertelne stanowią osobną kategorię roszczeń – rodzina zmarłego może domagać się odszkodowania z tytułu utraty bliskiej osoby (utracone korzyści finansowe, koszty pogrzebu) oraz ustawowo określonego zadośćuczynienia za szkody niematerialne (tzw. bereavement award w Anglii to obecnie ok. £15 120 ). Takie sprawy również często kończą się wypłatami sięgającymi kilkuset tysięcy funtów, zwłaszcza gdy zmarły pozostawił niepełnoletnie dzieci lub osoby na swoim utrzymaniu.

Podsumowując, statystyki pokazują, że większość roszczeń dotyczy relatywnie drobnych obrażeń – według jednego z badań ok. 62% poszkodowanych otrzymuje odszkodowania w przedziale £1 500  – £25 000 , a tylko niespełna 28% powyżej £25 000 ​. Kwoty odszkodowań są ściśle powiązane z charakterem urazu i konsekwencjami dla poszkodowanego, o czym więcej w drugiej części tego artykułu.